History

Many traders in products originally came from Catholic and Jewish families. Within Protestant circles, there was a prevailing belief for a long time that engaging in trade of goods made by others was unethical and therefore unacceptable. For people of Jewish descent, trading in products was one of the few occupational possibilities. Jews had long been excluded from craft guilds and were not allowed to own land. Trade was one of the few ways for them to make a living. Similarly, Catholics were often excluded from social and administrative positions in many places in Europe after the Reformation, which is why trade became an attractive alternative for many of them.

Sinkel established himself in Amsterdam and founded a haberdashery store at Nieuwendijk 174-176 in 1821. Since the seventeenth century, Nieuwendijk had been a place where business relations would meet. Soon after this establishment, a branch followed on the opposite side at Nieuwendijk 175-177. He also purchased a property on Damrak and on Kalverstraat.

Residents received a pamphlet just before the opening of the first establishment, informing them of the store’s arrival. They were promised that if they visited the building, they would be served at their every wish, and nothing would be lacking. This pamphlet suggests that Sinkel had previously opened a haberdashery store elsewhere. With this new store, he aimed to show that he had expanded his existing assortment of haberdashery and tailored his new offerings to the public.

Sinkel can be seen as a pioneer in the field of retail business expansion. In the same year he established his Nieuwendijk branch, he married the wealthy Agnes Moorman ten Brink, widow of a prosperous merchant from Westphalia. They did not have children together. It is likely that her capital enabled him to invest further and later open new stores.

The Winkel van Sinkel became an institution and was quite extraordinary. Unlike what people were often accustomed to in other stores, prices here were fixed, and credit purchases were not allowed. This trend of large stores with fixed prices likely originated in France, where men and women could buy various luxury and non-luxury products at fixed prices in so-called “bazars” (covered shopping centers). However, the Winkel van Sinkel initially didn’t follow the trajectory of the French bazar, mainly because the store initially focused on haberdashery items and didn’t offer a diverse range of products.

A haberdashery store primarily dealt in clothing fabrics, stockings, and hats. Such stores were common in the past, and owning a fine linen cupboard was often a status symbol. The song “In de Winkel van Sinkel is van alles te koop” (In the Winkel van Sinkel, everything is for sale) likely came about later, after Anton Sinkel had passed away, and the business was continued under the same name by his former store manager, Anton Povel. While Clé Lesger in his book “Het winkellandschap van Amsterdam” states that the Winkel van Sinkel was primarily a fabric store in the beginning and was barely involved with other items, Tirtsa and Leonard de Vries mention in “De Winkel van Sinkel” that Sinkel in the initial phase of his Amsterdam business also sold other products. For example, there’s a story that on his way to Germany for business purchases, Sinkel encountered a carriage with a missing wheel. He repaired the wheel, and it turned out that the owner of the carriage was the famous wine merchant Cliquot. As a token of gratitude, Sinkel was allowed to buy champagne at low prices and consequently began selling drinks alongside fabrics and other items. As the Winkel van Sinkel expanded further, a trade agreement was made with a pharmacy. It was agreed that the Winkel van Sinkel would also sell certain pharmaceutical articles. For instance, he sold a pain-relieving necklace consisting of olive pits from Jerusalem on a silk thread. Wearing it was believed to alleviate women’s labor pains.

The store was successful, and branches in Leeuwarden, Rotterdam, Leiden, and Utrecht followed soon after. In 1824, Sinkel became the owner of “Het houten paard” or “Blijdesteijn” at Oudegracht No. 14 in Utrecht. He converted this property into a shop. Later, he acquired the former St. Barbara’s Hospital and two adjacent houses. The former hospital extended all the way to Neude, where he also purchased two buildings. He had the extensive complex demolished to make way for the construction of a large shopping palace. Several architects were considered, including Utrecht’s Christiaan Kramm. However, the choice did not fall on him; Pieter Adams was selected to transform the building into a shopping palace in neoclassical style. Apparently, Kramm felt somewhat slighted by not being chosen, as he didn’t speak too positively about his competitor’s work: “Caryatids that bear a facade is nonsense. That distorted taste of the 16th century has long been rejected; neither is the entire appearance that of a haberdashery store.”

The four caryatids, the female statues Kramm mentioned in the above quote and which still welcome people in front of the building, were transported by ship from England and lowered to street level using the city’s crane. During the lowering of one of the statues, something went wrong—the city crane broke and fell into the water along with the statue of a woman. Soon, a little rhyme started to circulate:

Traditionally called the crane

In service to this city

For two centuries it stood

But had to, though strong enough

To lift half of Schiedam

Yield to a casted statue

In these days it surrendered

Oh, children of the crane

What work have you undertaken

See now, a British harlot

Has conquered the little crane

In the past, people enjoyed writing amusing poems about eventful occurrences. The caryatids themselves had survived the fall, but the city crane from 1402 was not rebuilt. Perhaps the toppling of the city crane symbolized the beginning of a new era. For a long time, the Utrecht city council feared that the caryatids, serving as support pillars, might not be strong enough to carry the weight of the building’s facade.

The caryatids were colloquially referred to as the “British harlots,” as the poem above shows. The story goes that the predominantly conservative Utrecht city council, which held meetings in the nearby town hall, wanted the female statues removed immediately. Due to their visible décolleté, these figures were believed to be a potential threat to the moral values of the citizenry. In the 19th century, great importance was attached to ensuring that the community as a whole would not suffer any harm. Sinkel, however, wanted to keep the statues intact; they had cost him a fortune and had been quite a hassle to transport over. They still stand there today and are now seen as less offensive. According to legend, only at midnight, the caryatids swiftly and inconspicuously fly across the canal to the opposite side and back again. The citizens of Utrecht don’t notice this, as they are either sleeping or engaged in other activities!

Op de tweede verdieping van de gevel bevinden zich vier gietijzeren beelden in klassieke stijl. De figuren symboliseren van links naar rechts: Koophandel, Voorzichtigheid, Zeevaart en Hoop. Allemaal waarden die voor Sinkel van belang waren. Hoewel de beelden sterk doen denken aan goden uit de klassieke Oudheid, symboliseren ze waarschijnlijk niet elk afzonderlijk een specifieke god of godin uit de oude wereld.

De Winkel van Sinkel werd een schitterend winkelpaleis. Via een lange façade konden mensen de oude gracht oversteken naar de Neude. De winkel hanteerde vaste prijzen en er werd heel modern ook in de krant reclame gemaakt voor de winkel. Op het moment dat de Winkel van Sinkel in Utrecht zijn deuren opende, wijdde de Utrechtse courant daar een artikel aan:

Wij erkennen dat het een Paleis-Winkel is, gelijk die dagbladen het noemen, en dat er wel ligt geenen wedergade van zodanig grote winkel te vinden is. In die tijd was het ongebruikelijk dat er een advertentie voor de komst van een nieuwe winkel werd gemaakt, kennelijk had de Winkel van Sinkel  in Amsterdam al voor veel bekendheid gezorgd.

Van de inrichting van de Winkel van Sinkel uit die tijd zijn waarschijnlijk geen afbeeldingen bewaard gebleven, maar wel over die in Amsterdam. Over het interieur van het pand in Utrecht zijn wel citaten en andere bronnen bekend, de plaatselijke pers schreef verrukt: De voetstukken der kasten en de vloer zijn van blauw en wit marmer, met koper ingelegd; de kasten zelve en de deuren zijn van goudgebronsd, zeer kunstig bewerkt ijzer. De zaal omstreeks 50 tot 100 voeten, overdekt met een lantaarn (..) men kan dit niet aanzien zonder daarbij aan de majestueuze paleizen en hangende tuinen der antieken te denken.

De reacties op de entourage en architectuur waren dus veelal lovend, al waren er ook die het gebouw te protserig vonden. Op de manier waarop hij handel dreef werd niet zonder meer positief gereageerd, sommigen waren bang dat zijn grote bedrijf de kleine winkeltjes zou wegconcurreren. Op zich niet geheel onaannemelijk, want later bij de komst van grootwinkelbedrijven ontstond er toenemend protest onder kleine winkeliers die gebukt gingen onder de opkomst van warenhuizen. Een treffend citaat uit die tijd luidt als volgt:

Sommigen beweren, dat hij, door den handel in het groot te drijven, de koopgoederen in Engeland en elders veel goedkoper kan bekomen en, tegen kontant geld, ook veel goedkoper kan afzetten, waardoor hij de andere kleinere winkels zou benadelen.

De Winkel van Sinkel is een gebouw van grote omvang, maar in Utrecht werd alleen de benedenverdieping als winkel gebruikt. De omliggende kamers dienden als opslag en werkruimtes. Op de eerste verdieping bivakkeerde de beheerder van de winkel en de tweede verdieping was bestemd als woonruimte voor het personeel. Sinkel had veel personeelsleden in dienst die tevens intern woonden. Zij werden streng behandeld, maar hadden wel een gunstig toekomstperspectief. Iemand die bij de Winkel van Sinkel had gewerkt maakte een goede kans bij sollicitaties. Veel van de personeelsleden werden later zelf winkeleigenaren. Vooral in de begintijd waren er veel Duitse personeelsleden. Het personeel bestond uit zowel  mannen als vrouwen. Uit latere tijd (rond 1890) bestaat een bron van voormalig personeelslid Jules Moor, waaruit blijkt dat verscheidene personeelsleden via de kelder ’s avonds wegglipten om vlakbij de Ganzenmarkt een biertje te drinken. De salarissen waren niet hoog, maar  het personeel genoot gratis kost en inwoning en er was zo te lezen best ruimte voor een pretje!

Het op grote schaal producten inkopen en later weer verkopen was modern en vernieuwend. Door de grote toevoer van producten konden ze voor relatief lage prijzen verkocht worden, wat  betekende dat bepaalde artikelen nu ook bereikbaar werden voor minder vermogende mensen. Later, met name onder Sinkels opvolger Anton Povel, werd frequent lapjesmarkt gehouden waarbij er geregeld een massale toestroom van mensen was die voor  aantrekkelijke prijzen producten konden kopen. De winkel stond open voor welgestelden, maar ook voor wat minder bedeelden, met name tijdens de lapjesdagen.

Gaandeweg in de negentiende eeuw ontstond er meer sociale mobiliteit. Hoewel de periode tot ca. 1850 er een van rangen en standen genoemd mag worden, komt het na die tijd steeds meer voor dat mensen gaan dalen en stijgen op de maatschappelijke ladder.  Oude en nieuwe rijken, van oudsher bemiddelde en minder bemiddelde burgers, kwamen met elkaar in contact en dat verliep niet al tijd zonder fricties. Ook in winkels konden mensen uit verschillende lagen van de samenleving elkaar soms ontmoeten. Tot ongeveer het begin van de twintigste eeuw werd er onderscheid gemaakt tussen respectievelijk mannen en vrouwen enerzijds en heren en dames anderzijds. Op straat was al snel duidelijk tot welke stand men behoorde:  een man droeg een pet en een heer droeg een hoed. Maar wat als een man een klein bedrijfje had dat uitgroeide tot een grote onderneming? Kon hij dan zijn pet afzetten en een hoed opdoen? En wat als een heer afkomstig uit het patriciaat, die tot voor kort kon leven van geërfd geld en rentenieren, opeens zijn lasten niet meer kon betalen? Was hij dan genoodzaakt om zijn hoed af te zetten en gleed hij vervolgens af van heer tot man?

In de Winkel van Sinkel werden op een gegeven moment ook artikelen met Franse labels eraan verkocht. Dit vooral omdat kleding en de mode onder invloed stonden van Frankrijk. Parijs was een toonaangevend modecentrum. Wanneer men aan een dergelijk gegoed publiek  een bepaald assortiment wilde aanbieden, kon het Franse opschrift de koopkracht mogelijk gunstig beïnvloeden. Echter, als iemand oorspronkelijk afkomstig uit een lagere sociale klasse maar inmiddels maatschappelijk gestegen, nu ook eenzelfde product met een Frans label kon kopen, was deze voor de klasse waar het oorspronkelijk voor bedoeld was dan nog wel aantrekkelijk? Oude rijken wilden doorgaans niet met nieuwe rijken (nouveau riches) vereenzelvigd worden.

De Winkel van Sinkel werd in Utrecht een trendsetter voor andere grote winkels, die hun intrede deden in de stad. Te denken valt aan Peek en Cloppenburg, C&A en V&D die zich tevens vestigden langs de Oudegracht. De verlichting van deze grote winkels gaven de stad ’s avonds een nieuwe sfeer en winkelen werd een vrijetijdsbesteding.

Al onder Sinkels leiding breidde het assortiment zich geleidelijk uit. Er was een breed aanbod van kleding, tapijten en stoffen. Volgens Marlou Schover kon de Winkel van Sinkel in die periode al gezien worden als een voorloper van het latere warenhuis. De Winkel van Sinkel breidde zijn assortiment echter pas echt uit nadat Sinkel was opgevolgd door een van zijn voormalige filiaalhouders Anton Povel. Sinkel kende de van oorsprong uit Westfalen afkomstige Povel uit zijn eerste werkzame periode, de tijd dat hij deelnam aan de maatschap van Ten brink en Moorman. Ook zou Povel mogelijk zijn petekind zijn geweest. Uit de tijd dat Povel het bedrijf runde stamt waarschijnlijk ook het legendarische liedje, waar dit artikel mee begint: “In de Winkel van Sinkel is alles te koop”. De doosjes pommade  en de pillen om te poepen hadden betrekking op de al genoemde deal die gesloten was met een apotheek in de Kalverstraat.

In 1848 stierf Anton Sinkel in Amsterdam na een beroerte.  De Nieuwe Amsterdamse Courant besteedde aandacht aan zijn overlijden. Sinkel vertoefde de laatste jaren van zijn leven op zijn landgoed in het Gooi. De leiding over zijn bedrijf had hij inmiddels toevertrouwd aan verschillende van zijn winkelchefs, zoals de al genoemde Anton Povel en verder zijn neef Bernhard Sinkel en Joseph Veerkamp, een neef van zijn vrouw. Sinkel liet inclusief zijn winkelfilialen een vermogen van 1,4 miljoen gulden na; tegenwoordig zou hij omgerekend bijna miljardair zijn geweest. Hij had geen kinderen en met de kinderen van zijn vrouw geboren uit haar eerste huwelijk had hij geen goede verstandhouding. Zijn nalatenschap liet hij aan Povel, Bernhard Sinkel en Joseph Veerkamp na.

Bernhard Sinkel en Joseph Veerkamp overleden echter snel, waardoor Anton Povel de zaak alleen voortzette. De kinderen van Bernhard Sinkel en Veerkamp werden uitgekocht, maar toch bleef er nog veel over voor Povel. Bovendien trad een zoon van Anton Povel in het huwelijk met een dochter van Bernhard Sinkel en zo werd het geld toch voor een groot deel eigendom van de familie Povel.

Povel beleefde lange tijd succes, hij voerde veel herenconfectie uit Duitsland aan. Toen hij later last kreeg van concurrentie van modehuizen, zoals die van Gerzon, verving hij de herenkleding voor een groot deel weer door kinderkleding. Povel opende steeds meer depots die onder de naam De Vlijt floreerden. Desondanks ondertekenden de Povels tot het eind toe veel bedrijfsbrieven met de naam A. Sinkel.

In de jaren negentig ging het minder goed met de Winkel van Sinkel. Men kreeg te maken met de opkomst van grootwinkelbedrijven die in feite mede onder invloed van Anton Sinkel waren ontstaan. Achtereenvolgens zagen filialen zich gedwongen te sluiten. Het pand aan de Oudegracht werd in 1898 verkocht aan de bankiersfirma Vlaer en Kol die in 1977 opging in de ABN-Amrobank. In 1911 sloot de hoofdvestiging aan de Nieuwendijk in Amsterdam. Mogelijk heel toepasselijk vestigde zich in dit gebouw later de HEMA. Het pand aan de Oudegracht heeft zijn oorspronkelijke naam behouden en tegenwoordig staat het ook wel bekend als een Horecawarenhuis!

Auteur :

Wendy de Keyzer
Cultuurhistorica

Tip : Een prachtige stadswandeling door Utrecht
www.wendyswandelingen.nl/de-stadsgids/

Geraadpleegde Literatuur:

Bourdieu, Pierre, La distinction, Critique sociale du jugement (Parijs 1979).
Lesger, Clé, Het winkellandschap van Amsterdam. Stedelijke structuur en winkelbedrijf in de vroegmoderne tijd, 1550-2000 (Hilversum 2013).
Miellet, Roger, Winkelen in Weelde. Warenhuizen in West-Europa 1860-2000 (Zutphen 2001).
Miellet, Roger, Honderd jaar grootwinkelbedrijf in Nederland (Zwolle 1993).
Meulen, Jellie van der, “De winkel van Sinkel in Utrecht’, in: Maandblad Oud Utrecht, jaargang 58, nr. 5 Utrecht, mei 1985.
Schrover, Marlou, Een kolonie van Duitsers. Groepsvorming onder Duitse immigranten in Utrecht in de negentiende eeuw (Amsterdam 2002).
Veblen, Thorstein, De theorie van de nietsdoende klasse (Amsterdam 1974, een herziene druk van een oorspronkelijk Engelstalige versie uit 1899).
Vries,Tirtsa en Leonard, de, De Winkel van Sinkel (Amsterdam 1976).

Bronnen:

Utrechtsche Courant, 10 mei 1839.
Utrechtsch Dagblad,  4 augustus 1936.
De nieuwe Amsterdamsche courant, 24 januari 1848.